«عیسی (ع) فرمود: بدبخت‌ترین مردم کسی است که به علمش معروف است نه به عملش.»

مقدمه

این گفته که به حضرت عیسی (ع) نسبت داده شده است، ارتباط اساسی بین علم و عمل را به ما یادآوری می‌کند. این گفته کسانی را که علم دارند اما بر اساس آن زندگی نمی‌کنند، مورد انتقاد قرار می‌دهد. عیسی (ع) پوچی شهرت به علم بدون عمل به اصول آن را نشان می‌دهد. حکمت واقعی از طریق به کارگیری علم محقق می‌شود.

1. خطر علم بدون عمل

علم به عنوان یک مسئولیت:

علم یک موهبت الهی و یک مسئولیت اخلاقی است. برای منافع شخصی نیست، بلکه باید شخصیت را تغییر دهد و عمل را هدایت کند. وقتی کسی فقط به علم بدون عمل شناخته می‌شود، علم او پوچ و بی‌اثر می گردد.

رابطه ریا و بدبختی:

عیسی (ع) چنین شخصی را «بدبخت‌ترین» می‌نامد و بر پیامدهای معنوی ریا تأکید می‌کند. علم بدون عمل، شکافی بین ایمان و زندگی ایجاد می‌کند و به جوهره حکمت خیانت می‌کند. این امر منجر به آشفتگی درونی و پوچی معنوی می‌شود.

کوری معنوی:
چنین افرادی ممکن است نسبت به کاستی‌های خود نابینا باشند و در حالی که از شناختی که به خاطر دانش خود دریافت می‌کنند، لذت می‌برند، از عدم تأثیر آن بر زندگی خود غافل شوند. این کوری معنوی نوعی خودفریبی است و مانع از آن می‌شود که آنها واقعاً از قدرت دگرگون‌کننده علم بهره‌مند شوند.

۲. دانش و عمل: اجزای جدایی‌ناپذیر

وحدت دانش و عمل:

حضرت عیسی (ع) می‌آموزد که دانش واقعی منجر به اعمال صالح می‌شود و اعمال باید با حکمت هدایت شوند. وقتی دانش از عمل جدا شود، هدف خود را از دست می‌دهد، زیرا هدف آن الهام بخشیدن به رشد است.

شخصیت برتر از شهرت:

تجلیل از شهرت به خودی خود فضیلت نیست. آنچه مهم است، همسو کردن شهرت با شخصیت درونی است. کسی که به خاطر دانشش مشهور است اما به آن عمل نمی‌کند، درواقع خود و دیگران را فریب می‌دهد.

پاسخگویی در برابر خدا:
عیسی (ع) به ما یادآوری می‌کند که ارزش واقعی نه در شهرت، بلکه در پاسخگویی در برابر خداست. در روز قیامت، آنچه اهمیت دارد، زندگی درست بر مبنای علم و عمل صالح  و نفع رساندن به دیگران است.

۳. دعوت به بکار گیری علم

 عمل به گفته‌ها:
این حدیث، زندگی درست انسانی با عمل به دانسته‌هایمان را فرا می‌خواند. این حدیث به ما یادآوری می‌کند که ارزش دانش در کاربرد آن است، نه در کمیت.

صداقت در یادگیری:
دانشمندان واقعی تلاش می‌کنند تا دانش خود را به کار گیرند. اعمال افراد اهل علم نمونه‌ای از درک آنهاست و الگویی برای دیگران فراهم می‌کند. این صداقت در گفتار و عمل پاداش معنوی بزرگی را به همراه دارد. زیرا این عمل  است  که ثمره ی نهایی علم محسوب می شود نه انباشت معلومات و اطلاعات در یکجا.

اجتناب از دام غرور:
شهرت داشتن به خاطر دانش می‌تواند منجر به غرور و تمرکز بر شناخت شخصی شود. عیسی (ع) هشدار می‌دهد که جستجوی شهرت از طریق دانش منجر به بدبختی معنوی می‌شود.

۴. بدبختی ریا

یک درس جهانی:
این حدیث، مشکل جهانی ریا، به ویژه در میان افراد تحصیل‌کرده یا تأثیرگذار را برجسته می‌کند. دانش بدون عمل منجر به خودفریبی و سقوط کسانی می‌شود که از چنین افرادی پیروی می‌کنند.

تأثیر ریا:
وقتی اعمال با دانش مطابقت نداشته باشند، باعث سردرگمی و آسیب به اعتبار می‌شوند. شکست یک ریاکار در زندگی بر اساس آرمان‌های موعظه‌شده، دیگران را گمراه می‌کند.

بدبختی واقعی:
بدبختی واقعی، همانطور که توسط عیسی (ع) توصیف شده است، پوچی درونی و عدم تحقق هدف است. چنین شخصی موهبت دانش را که برای رشد شخصی و اجتماعی در نظر گرفته شده است، هدر می‌دهد. زیرا از دانش استفاده ی درست نداشته است.

نتیجه‌گیری

این گفته حضرت عیسی (ع) به ما یادآوری می‌کند که دانش و عمل را با هم ادغام کنیم. این گفته نسبت به ریاکاری و جستجوی شهرت از طریق دانش هشدار می‌دهد. عظمت واقعی در زندگی با صداقت و استفاده از دانش برای هدایت عمل اخلاقی یافت می‌شود.

این حدیث ما را ترغیب می‌کند که در مورد اینکه آیا اعمال ما با دانش و باورهایمان مطابقت دارد یا خیر، تأمل کنیم. با همسو کردن آنچه می‌دانیم با آنچه انجام می‌دهیم، از بدبختی معنوی اجتناب کنیم و خرد و فداکاری واقعی را تجسم بخشیم. برای عملی کردن این موضوع، این هفته لحظه‌ای را برای ارزیابی یک حوزه از زندگی خود در نظر بگیرید که اعمال شما ممکن است به طور کامل با دانش شما همسو نباشد. از خود بپرسید: «چگونه می‌توانم  علم و درک خود را در اعمال روزانه‌ام بهتر بکاربگیرم؟» این تأمل می‌تواند شما را به سمت تغییر و رشد معنادار هدایت کند.


 

شرح حدیث

حدیث:
«أشقَى الناسِ مَن هُو معروفٌ عند الناسِ بعلمِهِ مجهولٌ بعملِه»
(بدبخت‌ترین و تیره‌بخت‌ترین مردم کسی است که در نزد مردم به علم و دانشش معروف باشد، اما به عمل و کردارش ناشناخته و گمنام بماند.)

این کلام منسوب به حضرت عیسی علیه‌السلام، یکی از تندترین هشدارهای اخلاقی و تربیتی در سنت اسلامی است. معنای ظاهری و باطنی آن بسیار روشن و در عین حال سنگین است:

• بدبختی واقعی نه در فقر، بیماری یا تنهایی، بلکه در جدایی علم از عمل است.
• وقتی کسی فقط به «دانستن» معروف باشد و مردم او را عالم و فاضل بدانند، اما در عمل هیچ نشانه‌ای از آن علم در رفتار، اخلاق، تقوا و عبادتش دیده نشود، در حقیقت بزرگ‌ترین خسران را دیده است.
• این شخص در دنیا ممکن است احترام و شهرت کسب کند، اما در آخرت هیچ ذخیره‌ای ندارد؛ چون علم بدون عمل، حجت را بر انسان سنگین‌تر می‌کند نه سبک‌تر.
• قرآن کریم نیز همین معنا را تأیید می‌کند:
  «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ ۝ کَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَعْمَلُونَ» (سوره صف/۲-۳)

این حدیث به‌ویژه خطاب به علما، طلاب، سخنرانان دینی و همه کسانی است که مردم آن‌ها را به عنوان «مرجع دینی» می‌شناسند. بدبخت‌ترین عالم، عالمی است که مردم او را با لقب «آیت‌الله»، «حجت‌الاسلام»، «دکتر»، «استاد» و... صدا می‌کنند، اما در خلوت و در رفتار روزمره، اثری از آن علم دیده نمی‌شود.

امام صادق علیه‌السلام نیز شبیه همین معنا را فرموده‌اند:
«کونوا دعاة الناس بغیر ألسنتکم» (مردم را با عملتان به خیر دعوت کنید نه فقط با زبانتان)

خلاصه کلام: بدبختی واقعی، شهرت علمی بدون عمل صالح است.