علم و ادب و اندیشه 
امام در این حکمت به سه نکته مهم اشاره می فرماید 
اول: ارزش علم؛ گران بهاترین میراثی که انسان از خود به یادگار میگذارد علم و دانش است و به ارث گذاشتن مواهب مادی افتخاری ندارد. 
دوم: زیبایی ادب؛ منظور از «آداب»، فضایل اخلاقی، به ویژه چیزهایی است که مربوط به روابط اجتماعی است، مانند: تواضع، امانت و صداقت. «حُلل» جمع «حُلَّه» و لباس زینتی و «مُجَدَّدَة» چیزی که پیوسته تجدید و نو می شود و هرگز کهنه نخواهد شد. بر این اساس مفهوم کلام امام چنین است که این صفات برجسته انسانی همچون لباسهای زیبایی است که آدمی برتن میکند و هرگز فرسوده نمی شود.

سوم: آیینه بودن فکر منظور از فکر، اندیشیدن درباره مسائل مختلفی است که برای انسان پیش می آید. هرگاه این اندیشه از هوی و هوس و حجابهای معرفت دور بماند، آیینه شفافی خواهد بود که چهره حقایق را به انسان نشان میدهد و او راه صحیح را در پرتو آن می یابد، دوست را از دشمن و صواب را از خطا و حق را از باطل خواهد شناخت ریشه تمام نیکی ها و پیشرفت ها و موفقیتها در تفکر و اندیشه صحیح است.

 

شرح کلام امیرالمؤمنین علی(ع):

«الْعِلْمُ وِرَاثَةٌ كَرِيمَةٌ
وَالْآدَابُ حُلَلٌ مُجَدَّدَةٌ
وَالْفِكْرُ مِرْآةٌ صَافِيَةٌ»

(غرر الحكم، ح ۴۵۴؛ بحارالأنوار ج۱ ص۱۸۰)

این سه جمله، یکی از زیباترین و عمیق‌ترین توصیف‌های امام علی(ع) از سه سرمایهٔ اصلی زندگی انسان است.

۱. الْعِلْمُ وِرَاثَةٌ كَرِيمَةٌ

علم، نجیب‌ترین و ارزشمندترین ارث است.

• پول و زمین و خانه را می‌توان دزدید، آتش زد یا در بحران از دست داد، اما علم را هیچ‌کس نمی‌تواند از تو بگیرد.
• وقتی پدر و مادر می‌میرند، طلا و ملک را بین ورثه تقسیم می‌کنند، اما علم را می‌توان کامل و بدون کم و کاست به همه فرزندان و نسل‌ها منتقل کرد.
• بهترین چیزی که می‌توانی از گذشتگان بگیری و به آیندگان بدهی، علم است؛ ارثی که هرگز کهنه نمی‌شود، هرگز کم نمی‌شود و هر روز باارزش‌تر می‌شود.

۲. وَالْآدَابُ حُلَلٌ مُجَدَّدَةٌ

ادب و اخلاق، لباس‌های نو و همیشه تازه است.

• لباس مادی کهنه می‌شود، رنگش می‌رود، پاره می‌شود، اما لباس ادب هر روز تازه‌تر و زیباتر می‌شود.
• تو می‌توانی فقیر باشی، لباس کهنه بپوشی، اما اگر خوش‌اخلاق، خوش‌برخورد، متواضع و باادب باشی، در چشم همه از پادشاهان هم زیباتر و باوقارتر به نظر می‌آیی.
• ادب، زیور همیشگی انسان است؛ هر لحظه که از آن استفاده کنی، دوباره نو می‌شود و تو را آراسته‌تر می‌کند.

۳. وَالْفِكْرُ مِرْآةٌ صَافِيَةٌ

تفکر، آینه‌ای کاملاً شفاف و پاک است.

• آینهٔ صورت، فقط ظاهر تو را نشان می‌دهد، اما آینهٔ فکر، باطن و حقیقت همه چیز را نشان می‌دهد.
• با فکر کردن است که عیب‌های خودت را می‌بینی، راه درست را پیدا می‌کنی، خدا را می‌شناسی، مرگ را یاد می‌کنی، و از اشتباهات دیگران عبرت می‌گیری.
• هر کس بیشتر فکر کند، آینهٔ دلش صاف‌تر است و دنیا و آخرت را واضح‌تر می‌بیند.

خلاصهٔ سخن مولا علی(ع)

اگر بخواهی سه چیز گران‌بها و ابدی داشته باشی که هیچ‌گاه از تو گرفته نشود و هر روز باارزش‌تر شود:

• علم را به ارث ببر و به ارث بگذار
• ادب را لباس همیشگی خودت کن
• تفکر را آینهٔ دائمی دلت قرار ده

با این سه چیز، همین دنیا هم برایت بهشت می‌شود و در قیامت هم با سربلندی می‌روی.

کوتاه‌ترین نسخهٔ سعادت از زبان امام علی(ع):
علم یاد بگیر ← با ادب زندگی کن ← زیاد فکر کن.